प्र१ जात/आदिवासींवर चित्रपट बनवणे तुमच्यासाठी महत्त्वाचे का आहे?

मी स्वतः उपेक्षित समाजाचा आहे. भारतीय अकादमींप्रमाणेच, भारतीय चित्रपट उद्योगातही प्रबळ जाती आणि विशेषाधिकारप्राप्त उदारमतवाद्यांचे वर्चस्व आहे जे दलित आणि आदिवासींना मोठ्या फेलोशिप्स, अनुदाने मिळवण्यासाठी किंवा त्यांच्या करिअरमध्ये प्रगती करण्यासाठी डेटा पॉईंट्स मानतात. चित्रपटसृष्टीत ऐतिहासिकदृष्ट्या उपेक्षित समाजाचे चुकीचे चित्रण ही एक गंभीर समस्या आहे. अर्थात, पा. रणजीथ, नागराज मंजुळे आणि मारी साल्वराज सारखे अपवाद आहेत पण पडद्यावर उपेक्षित समुदायांचे आणि त्यांच्या संघर्षांचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी बरेच काही करायचे आहे. त्यांच्या कथा मला माझ्या चित्रपटातून सांगायच्या आहेत.

प्र२ तुमचा डॉक्युमेंटरी महाराष्ट्रातील नंदुरबार जिल्ह्यात ६७% आदिवासी लोकसंख्या असलेल्या भागात तयार करण्यात आला आहे. त्या महिलेची जमीन बळकावण्याच्या गुप्त हेतूने, माहितीपटातील महिलेला भगतांनी चेटकीण (डाकीण) असे लेबल लावले आणि तिला तिच्या गावात आणि शेतजमिनीतून बहिष्कृत केले. तुम्हाला तिचा पाठपुरावा करण्याची संधी मिळाली का? अत्याचारी समाजातील कोणाशी बोललात का?

दुर्दैवाने, २०१६ मध्ये डॉक्युमेंटरी रिलीज झाल्यानंतर मी तिला भेटू शकलो नाही. मी तिच्याशी पुन्हा संपर्क साधण्याचा प्रयत्न केला पण तिच्याशी संपर्क साधता आला नाही. तुमच्या दुसर्‍या प्रश्नासाठी, प्रबळ जाती अत्याचारी म्हणून त्यांची भूमिका मान्य करत नाहीत. मी मुलाखतीसाठी त्यांच्याशी संपर्क साधला पण त्यांनी ते नकार दिला.

प्र३ भारतात चेटकीण दाहांकानाची प्रथा किती प्रचलित आहे? तुमच्या संशोधनात इतर कोणताही प्रदेश किंवा कथा समाविष्ट आहे का? पाश्चिमात्य संकल्पनेला “चेटकीण” म्हणून घोषित करणे वेगळे कसे आहे?

भारतीय समाज विविध प्रकारच्या जादूटोण्यांवर विश्वास ठेवतो. चेटकीण शिकार हा स्त्रियांवरील अस्पृश्यतेचा एक प्रकार आहे. भारतभर अशा असंख्य कथा आहेत. महाराष्ट्र आणि दक्षिणेत प्रचलित असलेली देवदासी प्रथा देखील जातिव्यवस्थेच्या कार्यात वसलेली एक प्रकारची जादूटोणा आहे. भारतीय चेटकीण दाहांकन प्रथा त्याच्या पाश्चात्य समकक्षापेक्षा वेगळी आहे कारण ती जातीच्या रचनेत रुजलेली आहे. मला माझ्या कामातून आदिवासी समाजाचे गुन्हेगारीकरण करायचे नाही. उपेक्षित समुदायांमधील अंधश्रद्धेला ठळकपणे ठळक करणे ही कल्पना आहे ज्याचा उपयोग प्रबळ जातींनी चतुराईने त्यांच्यावर अत्याचार करण्यासाठी केला आहे.

प्र४ तुमच्या कामाबद्दलचे विचार? तुम्ही तुमच्या स्वतःच्या कामाकडे कसे पाहता?

मी स्वतःकडे पीएचडी स्कॉलर म्हणून पाहतो. मी एक संशोधक आणि राजकीय चित्रपट निर्माता आहे. तेच मला स्वतःला म्हणायला आवडते.चित्रपट लेखन आणि चित्रपट निर्मिती ही एक विशेषाधिकारप्राप्त क्रियाकलाप आहे. विशेषाधिकारप्राप्त पुरुषांसाठी ते आनंददायक असू शकते ज्यांना माध्यम रोमँटिक करणे आवडते. पण माझ्यासाठी चित्रपटनिर्मिती ही खूप वेदनादायक प्रक्रिया आहे.

माझ्या चित्रपटांसाठी क्राऊडफंडिंगमुळे मला चिंता वाटते. जेव्हा एखादी व्यक्ती तुमच्या प्रकल्पासाठी निधी देते किंवा तुमच्यामध्ये गुंतवणूक करते, तेव्हा ते तुमच्याकडून अवास्तव अपेक्षा ठेवतात. माझ्या प्रकल्पावर चर्चा करण्यासाठी मी निधीधारकांना त्यांना भेटण्यासाठी मला कॉल/मजकूर पाठवला आहे. ज्यांना मी ओळखत नाही अशा लोकांना भेटण्यास मी का बांधील असावे? त्यांनी फक्त माझ्या कामात पैसा लावला म्हणून? व्यावसायिक काम हे असे नाही. मी म्हणेन की क्राउडफंडिंगमुळे माझ्या मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम झाला आहे.

त्यामुळेच मी आता निधीसाठी लोकांकडे जात नाही. मी ते शक्य तितके टाळतो. मी त्याऐवजी वैयक्तिक लोकांशी संपर्क साधतो ज्यांना मी ओळखतो आणि त्यांना पत्र लिहून निधीसाठी विश्वास ठेवतो. फेलोशिप आणि अनुदान हा देखील एक पर्याय आहे परंतु त्यासाठी तुमच्याकडे एक भरभराट करणारे सोशल नेटवर्क असणे आवश्यक आहे. अन्यथा, नेटवर्किंग आणि संपर्कांशिवाय हे शक्य नाही.

प्र५ भविष्यात तुम्हाला कोणत्या प्रकारचे चित्रपट बनवायचे आहेत? जर निधीची समस्या नसेल, तर तुम्ही कोणत्या विषयावर चित्रपट बनवाल?

मी सध्या तीन प्रकल्पांवर काम करत आहे – माझा पीएचडी प्रबंध, चैत्यभूमीवरील माहितीपट प्रकल्प आणि ग्रामीण महाराष्ट्रातील आंबेडकरी गाण्यांचे दस्तऐवजीकरण प्रकल्प. माझा ड्रीम प्रोजेक्ट असा आहे जिथे मला कोणत्याही आर्थिक समस्यांना तोंड द्यावे लागत नाही. माझे चित्रपट अमेझोन किंवा नेटफ़्लिकस वर दाखवणे खूप चांगले होईल आणि मी त्या दिशेने काम करत आहे.